Hành động ý chí
1. Hành động ý chí là gì?
Hành động được điều chỉnh bằng ý chí gọi là hành động ý chí. Nói cách khác hành động ý chí là hành động có ý thức, có chủ tâm, đòi hòi nỗ lực khắc phục khó khăn, thực hiện đến cùng mục đích đã đề ra.
Hành động ý chí có những đặc điểm cơ bản sau:
- Hành động ý chí chỉ xuất hiện khi gặp khó khăn, trở ngại, vì vậy ý chí là sự phản ánh hiện thực khách quan.
- Nguồn gốc kích thích hành động ý chí không phải li cường độ vật lý của kích thích mà là cơ chế động cờ hoa hành động, trong đó chủ thể nhận thức ý nghĩa của kích thích để từ đó quyết định có hành động hay không.
- Hành động ý chí có mục đích được ý thức một cách rõ ràng và chứa đựng nội dung đạo đức.
- Hành động ý chí bao giờ cũng có sự lựa chọn phương tiện và biện pháp tiến hành để đạt được mục đích.
- Hành động ý chí luôn có sự điều khiển, điều chỉnh, kiểm tra của ý thức, luôn có sự nỗ lực khắc phục khó khăn, trở ngại, thực hiện đến cùng mục đích đề ra.
2. Cấu trúc của hành động ý chí
Một hành động ý chí điển hình thường có ba giai đoạn (thành phần) sau đây:
- Giai đoạn chuẩn bị. Đây là giai đoạn hành động trí tuệ, giai đoạn suy nghĩ, cân nhắc các khả năng khác nhau. Giai đoạn này gồm các khâu:
- Xác định mục đích, hình thành động cơ: trong giai đoạn này con người ý thức một cách rõ ràng mục đích hành động của mình, đấu tranh động cơ để chọn lấy một mục đích, động cơ nổi bật. Việc đấu tranh động cơ còn được diễn ra trong suốt quá trình hoạt động.
- Lập kế hoạch hành động để đạt được mục đích với những phương tiện và biện pháp cụ thể.
- Quyết định hành động.
- Giai đoạn thực hiện hành động. Việc chuyển từ quyết định hành động đến việc thực hiện hành động là sự thay đổi về chất vì đó là sự chuyển biến từ ý thức, nguyện vọng thành hiện thực. Sự thực hiện quyết định có thể diễn ra dưới hai hình thức:
- Hình thức hành động bên ngoài.
- Hành động ý chí bên trong (hay kìm hãm các hành động bên ngoài).
Trong quá trình thực hiện hành động có thể gặp những khó khàn trở ngại, đòi hỏi phải nỗ lực ý chí vượt qua, nhằm thực hiện đến cùng mục đích đã định. Có hai loại khó khăn trở ngại: khó khăn trờ ngại bên trong (chù quan) và khó khăn, trở ngại bên ngoài (khách quan). Ý chí thể hiện tập trung và rõ ràng khi nó khắc phục các khó khăn, đạt mục đích đề ra bằng sự nỗ lực của bản thán.
- Giai đoạn đánh giá kết quả của hành động. Trong quá trình hành động, con ngươi luôn luôn đối chiếu đánh giá kết quả với mục đích đề ra. Khi kết quả phù hợp với mục đích thì hành động kết thúc, con người cảm thấy thỏa mãn, hài lòng hoặc chưa thỏa mãn, chưa hài lòng. Sự đánh giá kết quả hành động có thể trở thành sự kích thích và động cơ đối với hành động tiếp theo, giúp con người có những cố gắng mới để có những thành công mới.
Ba giai đoạn trên đây của hành động ý chí có liên quan mật thiết với nhau, tiếp nối nhau và bổ sung cho nhau.
Tuy nhiên, trong điều kiện thực tế nhất định, có hành động ý chí rút gọn, tức là không nhất thiết đầy đủ các giai đoạn trên.
Nguồn
- Giáo trình Tâm lý học đại cương; GT-TS Nguyễn Quang Uẩn (Chủ biên) - TS. Nguyễn Văn Lũy - TS. Đinh Văn Vang
